Malatya Kışla Cad.

Görsel İletişim Levhaları

Kent tarihi araştırmacılığında önemli bir yer tutan yazılı  hayatımızda kültürel değer taşıyan ve fark edilmemiş̧ unsurlardan birisi de görsel iletişim levhaları,  tabelacılık zanaatıdır.

Baskı teknolojisinin yaygın olmadığı dönemlerde, kentlerin gündelik iletişim ihtiyaçları dönemin zanaatkârları tarafından el emeği ile yapılmıştır. Bu zanaatkârlar herhangi bir mesleki eğitim almamış, kabiliyetlerini usta-çırak öğretisiyle edinmiş kimselerdir. Bu zanaatkârların kendilerine has üslubu zamanla bölgelerin üslubuna dönüşmüş, kentin her bölgesinde farklı üsluplarla işlenmiş zengin bir güzel yazı çeşitliliğinin oluşmasını sağlamıştır. Formal  bir meslekî eğitim görmemiş kişilerce yapılan ve genellikle anonim olarak kalan görsel kültür ürünleridir.

Günümüzde  görsel iletişim ürünlerin çoğu caddelerde, sokaklarda yer almaktadır. Unvan levhaları, uyarı levhaları, dükkân tabelaları, cam yazıları, duvar yazıları ve apartman isimlikleri, en sık karşılaşılan türlerden olmuştur.

 Zanaatkârlarca yapılan ve bölgenin görsel kültürüne katkısı olan bu ürünler, malzeme olarak uzun ömürlü olsalar da, basım teknolojisinin gelişmesiyle ortaya çıkan lazer kesimi, çıkartma ve ışıklı tabelalar gibi daha göz alıcı ürünlerin tercih edilmesi, kayıt altına alınmamaları ve kentsel dönüşümün de etkisiyle, giderek ortadan kaybolmaktadırlar. Kentin günlük yaşamında aktif olarak kullanılan tabela örnekleri, bölgenin tipografik dokusunu oluşturmakla birlikte, görsel kültürünün de bir parçasını oluştururlar. 

Malatya'da Yerli Halka Özgü, Yazı Sanatı Tekniği (Tipografi)

Bir ticaret merkezi olan Malatya'da yerli yazı sanatı tekniği, tabela  çeşitliliği yönünden oldukça zengindir. 

Belediyeler kentsel dönüşüm kapsamında tarihi binaları restore ederken, dükkânların tabelelarını ve  camlarında el emeği ile yazılmış olan fırça yazılar ve resimlemeler ortadan kalkmaktadır.

Daha önce Belediyelerin tek tip tabela yazdırma zorunluğu ve 6 Şubat 2023, yılında yaşanan büyük deprem neticesinde türünün birçok görsel iletişim levhalarının örnekleri yok olmuştur. Kalan örnekler ise küçük ölçekte, ticaretin yoğun olduğu bölgelerde unvan levhası ve cam yazısı, yerleşim yerlerinde ise daha çok apartman isimliği yada kıyıda köşede kalmış olarak karşımıza çıkmaktadır.  

***

Görsel Sanatlar öğretmeni olarak görev yaptığım süre içinde okulun tabelalarını, sınıf levhalarını, belirli günler ve haftalarda bez afişleri resim öğretmenleri olarak bizler yapardık. Her milli bayramda görev yaptığım okulların Atatürk büstünü yaldızla boyardım. Malatya Valiliği, İl Milli eğitim müdürlüğünün görevlendirmesi ile milli gün ve bayramlarda resim öğretmeni arkadaşlarla Atatürk portresi, bez afişler, vecizeleri günlerce yazardık. Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar ilimize gelince de bez afişler yazardık. 

Bu arkadaşlardan Malatya'da görev yapan rahmetli resim öğretmeni arkadaşlarım Mehmet Güler, Mehmet Salık, Çay lisesinde görev yaparken birlikte çalıştığım Alanya'lı İhsan Gürbüz'ü unutamam. Gazi Eğitim Enstitüsünden Askerde birlikte tabela ve resim yaptığım Öğretim görevlisi Diyarbakır'lı Mehmet Başbuğ'u rahmetle anıyorum.

 Malatya’da son dönemde işyerlerine, sitelere, yabancı isim koyma alışkanlığı, bir kültürel salgın haline geldi. Çoğu işyerlerinin, sitelerin tabelası yabancılaşırken, Türkçe isim verenler ise markalarının başına “Grand”, “Gold”, “Premium” gibi yabancı terimleri koydu.

 Kültürel manada caddeleri sessizce istila eden bu akıma dur diyen yok… 

Ülkemizde ve Malatya’da hemen hemen her noktada gördüğümüz yabancı tabela konusu ciddi manada kültürümüzü uzun vadede tehlikeye atan bir durumdur. İşletme sahiplerimin Avrupa hayranlığı özellikle İngilizce isimlerin yanı sıra Suriyeli iş sahiplerinin dükkânlarına Arap harfli tabelalar asmaları dikkat çekmektedir. Hâlbuki müşterileri olan insanların resmi dilleri Türkçe. Türkçe, okuyup yazıyorlar. Avrupai merakı ve müşteri çekme çabası, uzun vadede toplumumuzun en temel taşlarından olan kültürünü baltalamaktadır. Bu manada Ülkemizde, Malatya’da bu konu ile ilgili tedbirlerin uygulamasının bir an önce başlatılması gerekmektedir. Milleti millet yapan unsurların en başında gelen dil, yabancı isimli tabelaların kullanımı ile yozlaştırılıyor. 

Bir şehrin kimlik kartı olan levhaların bu şekilde yabancı isimler ile doldurulması kentin kültürel kimliğini zedelediği gibi, yabancı isim kullanımını da teşvik ediyor. Türkiye Cumhuriyetinin kurucu önderi Mustafa Kemal Atatürk dile verdiği önem şöyle açıklamıştır. » Milli his ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin milli ve zengin olması, milli hissin gelişmesinde başlıca etkendir. Türk dili, dillerin en zenginlerindendir. Yeter ki, bu dil şuurla işlensin. Ülkesini, yüksek bağımsızlığını korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır." demiştir. Kent merkezi başta olmak üzere, ilçelerde dahi yaygınlaşan yabancı isimli tabelalar, milletin dilimize duyarlı kesimi tarafından sorgulanmaya devam ediyor.

 Tabelalar için Kurallar standardı 19 Mart 2018 tarihli Teknik Kurul'da kabul edilerek “TS 13813″ standart numarası ile yayınlanmıştı. Türk Standartları Enstitüsünün (TSE) Hizmet Standartları İhtisas Kurulunun Sanayi Hizmetleri Teknik Komitesince, "Kurum ve Kuruluşlarda Kullanılan Tabelalar İçin Kurallar" standart taslağı hazırlandı. Buna göre tabelalar imla kurallarına dikkat edilerek, uygun puntolarla yazılacak. Tabelalarda Türkçe kelimeler kullanılacak ancak tabelada yabancı dilde ifadeler de istenilmesi halinde, yabancı dildeki kelimeler Türkçe metnin altına yüzde 25 küçük puntolarla yazılacak. Tarihi özelliği bulunan tabelalar korunacak, tarihi özelliği bulunan binalarda tabela seçimi ise yapı mimarisi dikkate alınarak yapılacak. Tabelalar kent estetiğini ve mimari dokusunu değiştirmeyecek ve siluetiyle çelişmeyecek, kentin doğal veya tarihi sit alanını bozmayacak şekilde yerleştirilecek. Ülkemizde yerel yönetimlerin sözde tüm uyarı ve cezai işlemlerine rağmen birçok işletme bu kurallara uymuyor. 

Suriyeli Türkmen Hattat  Hasan Müslüm

Tabelacı dükkânları o zamanlarda bir fırça ve bir kutu boyayla açılabiliyordu hatta bazı tabelacılar cebinde fırçası ile Türkiye’yi karış karış dolaşıp hem sanatını icra eder hem de para kazanırdı. Böylece ressamların ellerinden çıkan, her biri eşsiz tabelalar yaygınlaşmaya başlıyor. Dünya değişti ve tabelacılık da zaman içinde değişerek çeşitlendi. Eskinin el işi kalitesi, şimdinin seri üretimine yenik düştü. Elle yapılan tabelalarda zanaat ve sanatını birleşmiş, ancak bugün ki tabelalarda zanaatı  , sanatı ve emeği görmek mümkün değil. Eskiden tabelacılar arasında kim daha iyi tabela çizdiği konuşulur ve bu şekilde tatlı bir rekabet oluşurmuş. Ancak bu gün tabelalar aynı dijital makineden aynı özelliklerde tabelalar çıkmakta.  Tabelacılar, eli fırça tutan, güzel yazı yazan ve resim yapabilen sanatkâr insanlar, el emeği göz nuru ile yıllarını bu mesleğe vererek tabela zanaatını yaparlardı. Reklam tabelalarında resim ve yazı görsel bir sanat olduğu için bu işe emek veren kişiler tabela ustası olarak, sanatçı olarak da anılır saygı görürlerdi. 15 - 20 yıl kadar önce insanlar teknolojiye yönelince bu el sanatı ustaları kısa süre içinde birer birer mesleklerini bırakır hale geldiler. Artık tabelacılık, bilgisayarlı kesim, çizim makinalarıyla yapılmaya başlandı ve emeklisi, memuru, öğretmeni, kırtasiyecisi, reklam tabela işine soyunup eski tabirle tabelacı oldular. Gerçekten bu işi çekirdekten yetişme diye tabir ettiğimiz insanlar birer sanatçı gibi tabelaları işlerken diğer işe sonradan girip teknoloji ile büyüyerek gerçek tabela ustaları ile rekabete girmeye çalıştı. 

Fırça ile Tabela ve afiş yazma işine 2000'li yılların başlarına kadar devam edilse de bu gün elle tabela yapan ustaların sayısı yok denilecek kadar azdır. Şimdilerde Dijital Baskı, Cnc Router, Lazer Kesim makinaları kullanılarak hem kısa zamanda tabelalar yapılıyor hem de iş gücü azalıyor. 

Tabelacılık Kültürlü Olmayı Gerektirir

Ama şunu söyleyebiliriz ki tabelacılık aslında bir kültür mesleğidir. Bir kere meslek erbabı olabilmek için Türkçeye çok iyi hakim olmak gerekir. Dükkânında kitaplığında Türkçe sözlük, lügat, Latin alfabesi, yazı karakteri kitabı, bulundurması gerekir. Bu mesleği icra etmek için ticari etik duygusunun, estetik kaygısının gelişmiş olmasının da önemi büyüktür. 

Yazı Dilinin Doğru Kullanılmasına Katkısı var.

 Tabelacılık, şehrin her yerinin mekânlarında kullandığından, tarihi dokuyu korumak için kendi kurallarını geliştiren, Yazılan dilin doğru kullanımına da katkı sağlayan bir meslek olarak öne çıkıyor. 

Bir Zamanlar Tabela Yazma Tekniği

2000’li yılların başına kadar Çizim masası, tabela askısı, şövale( resim sehpası üç ayaklı), cetvel, gönye, pergel, t cetveli, samur fırçalar, ıstaka ucu plastik toplu, şablon kâğıdı, jilet, falçata, sünger, bant, şablon kesim tahtası, ıspatula ve altın varak, yağlıboya tiner, neft, gibi malzemeler kullanılarak bez, demir sac, cam, sunta, duvar vb. zemin üzerine el emeği fırçayla yapılıyordu. 

Doktor, Eczane, Avukat Tabelaları

Doktor, avukat , eczane tabelaları o dönemde camdan yapılırdı. Belli ölçülerde kesilen cama arka tarafından ters olarak doktor veya avukat isimleri dişi olarak yazılır, sonra da bu harf boşluklarını altın varakla doldurarak tabela ortaya çıkartılmış olurdu. 

Tabelacı Dükkanlarında Sayısız Kalfa ve Çırak Yetişti

Geçmişte eli fırça tutan güzel yazı yazanların yaptığı ve hatta eğitmek amacı ile yanlarında çırakların yetiştiği bir branştı. Malatya'da eskiden beri el yapımı tabela üretimiyle ilgilenen birçok usta bulunmaktaydı, ancak birçoğu sürümden yüksek gelir elde etmek adına makineler satın alarak seri üretime geçti. Artık el yapımı tabelacılık nostaljik bir meslek hâline geldi.

Tabela Kirliği

Zamanla tabelaların artarak çoğalması ve nerede ise üst üste asılarak bir kirliliğe neden olması konusu da günümüzde duyarlılık göstermediğimiz konulardan birisi oldu.

Tarihi Eserlere Asılan Tabelalar, Afişler

Hele tarihi eserlerin üzerine tabela çakılması, metrelerce büyük bez afişlerin asılması konusu var ki önemle takip edilmesi gerekli bir olaydır.

Tek Tip Tabela Modası

Deprem öncesinde  Malatyada Kuyumcular çarşısı, Şire pazarı, Bakırcılar çarşısı aynı alanda tek tip yapılan tabelalar. Belediyelerin çevre düzenlemesi açısından tek tip yapılması güzel ve nizami olsa da yapılan sanatı bir kalıba sokmuş olmuyor mu? 

MALATYA'DA ÜNLÜ TABELACI ZANAATKÂRLAR

 Ömer Ali Ressam- Tabelacı

Kentlerde baskı teknolojisinin henüz yaygın olmadığı dönemlerde günlük görsel iletişim ihtiyaçları zanaatkârlar tarafından karşılanmıştır. Malatya’da yerli yazı (tipografi )örneklerini ortaya çıkartan zanaatkârların bir kısmı hâlen bu işi devam ettirmekte, bir kısmı emekliye ayrılmış durumda bir kısmı da vefat etmiş durumdadır. Bazı vefat eden ustaların çocukları ise babalarından kalma mesleklerini daha çok dijital döneme ayak uydurarak devam ettirmektedirler. 

Yapabildiğim tüm görüşmelerin bir özeti olarak aşağıya ustalar hakkındaki bilgiler başlıklar halinde verilmiştir. Bu zanaatkârlar, kendi alanlarında döneminin öne çıkan kişileridir.   

Fotoğraf : Tarafımdan çekilmiştir

Malatya'nın tabelacı ressamları Tabela Sektöründe yaptığım araştırmalarda karşımıza çıkan yaşayan ustalardan biri çıkıyor.

 Malatya'nın resimli tabelalarında daha çok imzası bulunan Rahmi dönemin en ünlü tabelacılarından biridir. Yanında onlarca çırak yetiştirmiştir. Sonraları tabelacı İlhan, tabelacı Mehmet Demirci ile üç sene ortak çalıştı. Son yıllarda Yalova'daki gitmiş orda dükkân açmış. Kısa süre sonra Malatya’ya geri dönmüş. Burada vefat etmiştir. 

Site Reklam Mehmet Demirci

Site reklam Mehmet Demirci Malatya İmam Hatip Lisesi 1974 mezunu. Öğrencilik döneminde resim yapmaya meraklı imiş, arkadaşlarının kuru kalem boya ile portrelerini çizermiş. Peyzaj yağlı boya resimleri ile Malatya İnönü çarşısında Kültür Müdürlüğü sergi salonunda ilk defa sergi açmış. Malatyalı büyük usta Ressam Rahminin yanında birlikte yıllarca çalışmışlar, Site reklam Mehmet Ustada 50 Sene boyunca Malatya'da fırça sallamış. Atölyesinde onlarca kalfa ve usta yetiştirmiş. Hala Malatya Sanayi sitesinde mesleğe devam etmektedir. Başbakan Turgut Özal Malatya ziyaretinde ilk defa bez üzerinde Başbakan Turgut Özal’ın yağlıboya portresini yapmış.

Site Reklam ziyaret

 70' li yıllarda Çekirdek Pasajında Hüseyin Benice, Şahin Yıldırım Parlak pasajı Can Sinema üstünde dükkânı rahmetli olmuşlar. Kedi Reklam: Hacı, Tabelacı Resul Kocamaz, Kıvrak reklam: Atilla Kıvrak, Fatih Reklam ortakları Vehbi ( metrolojide memur) , Turan hoca( resim öğretmeni)Malatya’da 1970'li yılların sonlarında Tabelaya resim yapmayı bu sanatçılar getirdi. Turan hoca öğretmen olarak Antalya’ya gitti. Tabelacılık ve portre ressamlığı yaptı. Rahmetli oldu. 

 Ömer Ali ressam-tabelacı (İnan İşhanında) Ortaokul mezunu Malatya'da resim sergisi açan ender tabacılardandır. Ömer Ali çocukluğumda bakırcılar çarşısında babamın demirci dükkanı  vardı. Orada Ermeni Serkis Resulkal usta , kamyon kasaları, fayton, at arabalarına boyar at, kuş,  çiçek, manzara resimleri yapardı.  Tabelacı ressam olmama sebep oldu."

Ressam-tabelacı Ömer Aliyi konteyner dükkanında ziyaret

Ressam-tabelacı Ömer Ali Arşivinden

Beydağı Reklam: İbrahim, Rahmi' İlhan, Mehmet Öztürkmen, Kul reklam: Fehmi Kolçak ( İnönü ünv. Resim böl. Öğretim görevlisi iken genç yaşta vefat etti. Ressam Mehmet Güler: Resim öğretmeni tabelanın yanı sıra kamyon kasası, traktör römorklarını boyayarak resimde yapıyordu. Trafik kazasında öldü. Gültek reklam, Mehmet Ekrem Yiğit: Tabelacı, Resim öğretmeni yağlıboya resimler ve karakalem portre çalışmaları ile tanınır. Abdülaziz Kınacı:( Kaan Kınacı reklam) Efe reklam.

Beydağı Reklam Mehhmet Öztürkmen, F. Demirtaş 

 Rota reklam Zafer Akar (Mirka reklam Rıfat ustanın yanında yetişmiş.) - Erol Reklam Erol Gündüz( Ustası Resul Kocamaz- Resul reklam) Usta Reklam, İrfan İncik gibi onlarca  zanaatkârlar bölgenin tabelalarını yazmışlardır.

 Şimdi şehirlerimizin her yanını estetikten uzak birbirinin benzeri tabelalar kuşatmakta. Ancak eskiden elle çizilen tabelalar gibi ne estetik var ne emek var. Tabelaların teknolojiyle birlikte standart bir kalıptan çıkmaya başlamasıyla birlikte bir fırça, bir boyayla, bir sanatkâr usta elinden çıkan zarif tabelalar tarihe karıştı. Yazısı, yazıdaki üç boyutlu derinliği, derinlik vermek için efekti, resimleri ile bir dönem bize yön veren tabelalar ve tabelacılar sokağımızdan, hayatımızdan bir bir çekilip gittiler. Malatya'da tabela ressamlarının yüzlerce çalışmasından kıyıda köşede kalmış bugüne gelebilmiş durumda. 

Kent hızlı bir değişim içinde ve bu imzalı tabela örnekleri Malatya Büyükşehir Belediyesi'nin sanat sokağında bir atölyede koruma altına alınmazsa bir süre sonra bu tabelaları da kaybetmiş olacağız. Medyada Tokat Kent Müzesi'nde sergilendiğini gördüğüm imzasız tabela örnekleri kent hafızasını korumak ve sahip çıkmak adına harika bir örnekti. Malatya Belediyesi'nden de aynı duyarlılığı göstermesini ümitle bekliyorum. Bu mirasa sahip çıkılmalı… Her tabela ressamı kendince ya da " hayal gücü" ne göre eline aldığı samur fırçayla, ren boyalarla, keza yine kendi

. zevkine, kendi estetik anlayışıyla klasik, modern, yazılar resimler çiziktirip müşterinin halkımızın beğenisine sunuyordu.

Not: 6 Şubat 2023 depreminden önce çekilen  Fotoğraflar.

* Malatyada " Dijital öncesi eski Reklam tabelacılığı" konusunda bilgi ve fotoğraf katkı sunmak isteyen olursa çok memnun olurum.

Fotoğraf Galerisi: