İreyhan evlek evlek...

Reyhan koklamak sıkıntıyı dağıtmakta, depresif ruh halini ve moral bozukluğunu gidermekte, yaşama sevincini arttırmaktadır. Kalbe sükûnet, sinirlere hafiflik vermekte, uykusuzluktan ve zihinsel çalışmalardan kaynaklanan yorgunluğu gidermektedir. Ayrıca saç dökülmesine karşı da etkili olup saçları siyahlaştırmaktadır. 2017 yılında Arapgir Belediyesi tarafından tescil edilerek 266 numara ile coğrafi işaret alan Arapgir mor reyhanı, kendine özgü nitelikleri ile dikkat çekmektedir. Yapılan analizler, yumuşak yaprak yapısı ve koyu mor rengi ile bölgeye özgü bir genotip olan bu reyhan türünün 130 adet uçucu bileşeni ve yüz yetmiş adet farklı esansiyel yağ maddesini ihtiva ettiğini ortaya koymuştur.

Reyhan kelimesini duyduğunda, özellikle de 2000'li yılların öncesini biraz hatırlayanlar arasında aklına "Dağlar kızı Reyhan" türküsü gelmeyen çok az kişi vardır sanırım. Ne güzel türküdür o! 1960'lı yılların ikinci yarısında ilk defa Zaliha Özgen tarafından Türkiye Türkçesi ile okunan bu türkü aslında bir Azerbaycan türküsüdür. Sonraki yıllarda birçok sanatçımız tarafından (mesela Kamuran Akkor) da okunmuştur. Dağlarda yaşayan Reyhan adlı bir genç kızın öyküsünü anlatır. Bu türkünün hikâyesini birçok kişi bilmez bilmesine de, örneğin bir Anadolu türküsü olmayabileceği de kimsenin aklına gelmez bizim coğrafyamızda. O kadar buralı, o kadar bizden olmuştur. O kadar bize aittir.

Diğer adı zaymürân

Sözcük dağarcığımızın en nadide kelimelerinden biri ve kız çocuklarımıza verdiğimiz epeyce yaygın da sayılabilecek eski bir isim olan "Reyhan," Arapça kökenlidir. "Raveha" kökünden gelir ve "(güzel) koku, rayiha" anlamını taşır. Bu anlamıyla hem Kur'ân-ı Kerîm'de (Rahmân Sûresi, 12. Ayet) zikredilir, hem de Peygamber Efendimizin hadislerinde geçer. Her zaman güzele, güzelliğe ve hoşluğa işaret eder. Dîvân şiirinde sevgilinin güzel saçlarını ve yanağındaki ayva tüylerini tarif etmek için kullanılır. Galib'in Dîvân'ında "Zaymürân" ismi ile de geçen reyhan, tasavvufî bir simgedir de aynı zamanda: Hazret-i Pîr-i Mevlânâ'nın beyitlerinde "ilahî sırları" sembolize etmek üzere defalarca zikredilir. Yine büyük halk ozanımız Karacaoğlan'ın şiirlerinde de pek çok kez kullanılmıştır. Reyhan belki gönüllere sürûr veren bir şiir haline gelmiştir, evet, ama aslında şiirden çok da farklı olmayan, güzel bir şiir kadar cezbedici olan latif bir bitkinin ismidir." m.star.com.tr

Zarafet kaynağı

İşaret ettiği bitkinin zarafet ve güzelliğini şiirin, tasavvufun ve "cennet bahçelerinin" diline tercüme eden ve bu letafeti ile "Dîvânî Hat" olarak da bilinen bir yazı türüne isim olan (Hatt-ı Reyhan) reyhan, özellikle son yıllarda değerini gerçekten anlamaya başladığımız folklorik değer taşıyan özel bir bitkidir. Ballıbabagiller familyasından olan ve Türk Dil Kurumu'nun sözlüğünde "fesleğen" olarak karşılansa da, fesleğen ile aralarında bulunan aroma farkından dolayı özel bir tür olarak görülmesi mümkün olan reyhanın dünyada altmışın üzerinde çeşidinin olduğunu bilinmektedir. Fesleğen tatlımsı ve yoğun kokuluyken, reyhan acımsı ve keskin, fakat çok hoş kokuludur.

Anavatanı Hindistan olup yaklaşık 2 bin 500 yıldan beri Ortadoğu ve Akdeniz havzasında tıbbi amaçlarla ziraatı yapılan reyhanın rengi genellikle pembe ve açık mor tonlarında olup uçucu yağ, tanen ve saponozit türevi bileşikler içeren toprak üzerindeki baharat kısmı yemeklere, özellikle de dolmalara ve salatalara muhteşem bir aroma vermektedir. Baharatı alkolsüz içecekler, fırın ürünleri, şekerlemeler, dondurmalar, sirkeler, et ve çeşnilerde kullanılan ve iyi bir antosiyanin kaynağı olan reyhan yalnızca gıda sanayii açısından değil, aynı zamanda parfümeri ve tıp açısından da önemlidir.

Bakteri düşmanı

Antibakteriyel olduğu, bir başka ifadeyle zararlı bakterileri temizlediği için ciltte sivilce oluşumunu engellemekte, akne oluşumlarını önleyerek pürüzsüz bir görünümün elde edilmesine katkı sağlamaktadır. Vücuda sürüldüğü takdirde terlemeyi engellediği, kötü vücut kokularını, özellikle de koltuk altı kokularını giderdiği bilinmektedir. Yine etkileyici kokusuyla zararlı böcek ve haşeratı kovduğu, uygulandığı mekânın havasını tazeleyerek yenilediği ve yumuşattığı da bu bahse ilave edilmelidir.

İhtiva ettiği uçucu yağlara ilave olarak enfeksiyon karşıtı (antifungal), böcek, haşere ve bakteri düşmanı (insektisit) ve antioksidan olmak gibi özellikleri nedeniyle her geçen gün giderek daha fazla önem kazanan reyhanın insan sağlığına faydaları saymakla bitmeyecek kadar çoktur. Yatıştırıcı, midevî, gaz söktürücü ve idrar arttırıcıdır. Halk arasında romatizma, kalp çarpıntısı ve hemoroit gibi rahatsızlıkları tedavi etmek için kullanılan bu mucizevi bitki, bağışıklık sisteminden sindirim sistemine kadar birçok sağlık sorunu ile mücadele etmektedir. Metabolik faaliyetleri desteklemekte, bağışıklık sistemini güçlendirmekte, vücuttaki asitleri dengeleyerek mideye (örneğin ishal, gastrit ve ülser gibi rahatsızlıklara, mide bulantısına, sindirimi kuvvetlendirmeye) iyi gelmekte, bulaşıcı hastalıkları önlemekte, soğuk algınlığı ile savaşmakta ve A Vitamini bakımından zengin olduğu için göz sağlığını da korumaktadır.

 Radyasyona karşı koruyucu etkisi olup kanser hücrelerinin çoğalmasını engelleyen reyhanın insan sağlığına faydaları kuşkusuz bu kadarla sınırlı değildir. Sinir sistemini düzene sokup strese iyi geldiği gibi anksiyete ve migren üzerinde de olumlu etkileri vardır. Reyhan koklamak sıkıntıyı dağıtmakta, depresif ruh halini ve moral bozukluğunu gidermekte, yaşama sevincini arttırmaktadır. Kalbe sükûnet, sinirlere hafiflik vermekte, uykusuzluktan ve zihinsel çalışmalardan kaynaklanan yorgunluğu gidermektedir. Ayrıca saç dökülmesine karşı da etkili olup saçları siyahlaştırmaktadır.

Kan dolaşımını hızlandıran, kalp ve damar sağlığını takviye eden, trigliserit ve kolesterol seviyesini düşüren reyhan bitkisinden yapılan şerbet kansızlık ile mücadele etmekte, kan şekerinin düşmesine engel olarak baş dönmesi ve baygınlığı önlemektedir. Ayrıca şeker konmadan hazırlanacak reyhan suyu ile gargara yapmak yalnızca ağızdaki yaraları iyileştirmekle kalmamakta, aynı zamanda ağız kokusunu da gidermekte, bunlara ilave olarak sigarayı bırakmaya yardımcı olmaktadır. Aynı şekilde ödem söktüren, bebek emziren annelerin sütünü arttıran, karaciğer ve böbrek sağlığı için yararlı olan ve öksürük tedavisinde tavsiye edilen reyhan, örneğin arı sokmasına karşı tedavi edici olarak da önerilmektedir. Son olarak bitkimizin yağ yakıcı özelliğe sahip olduğunu ve özellikle de reyhan çayının zayıflamaya yardımcı olabileceğini belirtmeden geçmeyelim. Yine bir uyarı olarak aşırı reyhan tüketmenin böbrekleri yorabileceğini ve karaciğere zarar verebileceğini de ifade etmiş olalım.

Arapgir'in mor reyhanı

 Kültürümüzdeki karşılığına ve sağlığa yararlarına kısaca temas etmeye çalıştığımız reyhan, özellikle de son yıllarda ülkemizde eşsiz bir yer edinmeye başlamıştır: Evet, şimdilerde herkesin bildiği ve millî bir servetimiz haline gelen Malatya'mızın, Arapgir'imizin mor reyhanından söz ediyorum. Başka bölgelerde gerçekleştirilen tarım uygulamalarında mor rengini ve belli ölçüde de aromasını yitirdiği görülen ve 2017 yılında Arapgir Belediyesi tarafından tescil edilerek 266 numara ile coğrafi işaret alan Arapgir mor reyhanı, kendine özgü nitelikleri ile dikkat çekmektedir. Yapılan analizler, yumuşak yaprak yapısı ve koyu mor rengi ile bölgeye özgü bir genotip olan bu reyhan türünün yüz otuz adet uçucu bileşeni ve yüz yetmiş adet farklı esansiyel yağ maddesini ihtiva ettiğini ortaya koymuştur.

Haşerat ilacı

Eski dönemlerden beri bölgenin özel bir değeri olmakla birlikte bir zamanlar herkesin ihtiyaç duyduğu kadar ve sınırlı miktarda ürettiği Arapgir mor reyhanı, gelinen noktada özellikle de belediyenin alım garantisinin de etkisiyle ilçenin en önemli ekonomik ürününe dönüşmüştür. Mevsiminde dört kez hasat edilebilen ve onlarca dönümlük alanda gerçekleştirilen zirai faaliyetlerle üretimi her geçen yıl artan Arapgir mor reyhanının yıllık rekoltesi bin tona yaklaşmıştır. Hasat mevsiminde göze ve gönle muhteşem bir manzara sunan, bu görsel ihtişamı ile birçok yerli ve yabancı turisti de bölgeye çeken mor reyhandan birçok ürün elde edilmektedir. Önümüzdeki dönemlerde kırk civarlarına ulaşması hedeflenen reyhan ürünleri arasında reyhan kurusu, reyhan çayı, reyhan reçeli, reyhan şerbeti, reyhan gazozu ve reyhan sirkesi yer almakta, ayrıca bu kıymetli ürün cilt kremi, sabun, oda spreyi ve haşerat ilacı yapımında da kullanılmaktadır. Gelecekte ilaç sanayiinde çok daha fazla ve güçlü bir yer edineceği açık olan Arapgir mor reyhanı, sahip olduğu bütün bu özellikler bakımından bölgemizin özel bir diğeri olarak daha çok ilgi görmeyi hak etmektedir.

Kültür turizmi

 İpekyolu rotası üzerinde yer almakta olup tarihî kökenleri çok eski dönemlere uzanan Arapgir'in zengin kültürel ve folklorik birikiminin bir parçası olarak birçok türküye, hikâyeye ve menkıbeye konu edilen (yazımızın başlığı olan "İreyhan evlek evlek" bir Arapgir türküsüdür) mor reyhanın, özellikle de bölgemizin tarihî ve kültürel zenginlikleri bağlamında daha fazla öne çıkarılması, bu şekilde kültür turizmimize sağlayacağı katkının azami seviyeye yükseltilmesi mümkündür. Bu noktada şehrimizdeki üniversitelere önemli görevler düştüğü söylenebilir. Nitekim mor reyhanın coğrafi işaret alma sürecinde Arapgir Belediyesi ile birlikte İnönü Üniversitesi'nde yürütülen çalışmaların belirleyici bir etkisinin olması, üniversite-şehir işbirliğinin olumlu sonuçlarından yalnızca biridir.

Tamamlayıcı tıp

Henüz üç yaşında genç bir üniversitesi olmasına rağmen arı ve arı ürünleri, atçılık ve atlı sporları ile kayısı ve kayısı ürünleri alanlarında önemli çalışmalar yapan (birçok sempozyum, panel, konferans, proje) ve ürünler geliştirerek bulunduğu şehrin değerlerini öncelikli odak noktası kabul eden Malatya Turgut Özal Üniversitesi, Arapgir Meslek Yüksekokulu ile önemli faaliyetler yürüttüğü Arapgir'imizin de tıpkı diğer ilçelerimiz gibi her bir değeri ile toplumsal kültürümüze mal edilmesi yönünde güçlü bir irade taşımaktadır. Nitekim üniversitemiz ile Arapgir Belediyesi arasında imzalanan işbirliği protokolü de bölgenin gelişimi ve yeni istihdam olanaklarının oluşturulması hedefiyle öncelikli olarak yöresel ürünlere ilişkin ARGE (Araştırma ve Geliştirme) ve ÜRGE (Ürün Geliştirme) çalışmalarını yoğunlaştırma amacı taşımaktadır. Bu protokol çerçevesinde, üniversitemiz bünyesinde tıpkı kayısı çekirdeğinden elde edilen ürünlerin geliştirilmesi gibi mor Arapgir reyhanından da muhtelif ürünler geliştirilecek ve halkımıza arz edilecektir.

 Sonuç olarak reyhanın, özellikle de Arapgir mor reyhanının coğrafyamız için sahip olduğu potansiyele ilişkin farkındalık, üniversitemiz açısından güçlü bir motivasyon oluşturmaktadır. Nitekim üniversite bünyesinde yürütülen geleneksel ve tamamlayıcı tıp ile tıbbî ve aromatik bitkilere ilişkin çalışmalar bağlamında bütün endemik bitkilerimizle birlikte bu nazlı bitki de inceleme konularımız arasında yer almaktadır. Öte yandan üniversitemizin vizyonu bu kadarla da sınırlı değildir. Her olgunun tarihsel, kültürel, toplumsal ve folklorik bir bağlamı bulunduğu gerçeğinden hareketle, toplumsal nitelikli inceleme ve araştırmalar da temel ilgi konularımız içerisindedir.

[email protected]

Gündem, 29 Mayıs 2021 01:11