HEKİMHAN CEVİZiNİN HİKAYESİ

Bugün bizim memleketin cevizden bahsetmek istiyorum.  Hikayesi bol bir ağaç ceviz. Tarihi de eski. Önce kısaca tarihçesine göz atalım.

Bildiğimiz cevizin bilimsel adı Juglans regia, yavaş büyüyen bir ağaç .

"Ceviz Orta Asya sıradağlarının doğal bitkisi olup; buradan Sincan’a (Doğu Türkistan), Kazakistan’ın bir kısmına, Özbekistan’a, Kırgızistan’ın güneyine, buradan Nepal dağlarına, Tibet’e, Hindistan’ın kuzeyine ve Pakistan üzerinden Afganistan’a, Tacikistan’a, Türkmenistan’a, İran’a, Irak’a, Azerbaycan’ın bir kısmına, Ermenistan’a, Gürcistan’a, Türkiye’nin doğusuna ve giderek Türkiye’nin tamamına yayılmıştır. Ceviz aynı zamanda Bulgaristan, eski Yugoslavya, Romanya ve Yunanistan’ın da doğal bitki örtüsü içinde yer almaktadır . Çok eski ve köklü bir meyvecilik kültürüne sahip olan Anadolu coğrafyası, birçok meyve türünün olduğu gibi cevizin de anavatanları arasındadır. Arkeolojik araştırmalarda Anadolu’da yaşayan insanların en az 3000 yıldır cevizi tanıdıkları ve ürünlerinden yararlandıklarına dair izlere rastlanmıştır ." alıntı

Türkiye, birçok meyve türünde olduğu gibi cevizin de yetiştirilebildiği uygun ekolojilere sahiptir. Dünya ceviz üretiminde ABD ve Çin’den sonra üçüncü sıradayız. Üçüncü sırada olmamıza rağmen üretim iç talebi bile karşılayamıyor.

Cevizde iç piyasanın süresi yaklaşık 2 aydır. Ceviz onuncu ayda çıkıyor en fazla birinci ayda bitiyor, yerli ceviz yeterli değil. Amerikan cevizi sürekli var. Sonra Şili ve Ukrayna'dan ürün geliyor. 12 ay boyunca ceviz var ama yüzde 70-80'i ithal. Yerli ceviz diye piyasaya sürülüyor...

Ceviz yaprağı, meyvesi ve kerestesinin sanayinin değişik alanlarında kullanıldığı bilinmektedir. Yeşil meyveler kabuk sertleşmeden önce gıda ve ilaç sanayinde, yaprakları, kabukları ve kökleri tanen ve boya sanayinde kullanılırken, ceviz yağı hem teknolojide hem de resim sanatında aranan kıymetli bir yağdır. Ayrıca ceviz ağacı mobilyacılıkta önemli bir hammadde kaynağıdır .

Bununla birlikte dünya genelinde cevizin asıl yetiştirilme nedeni meyvelerinin besin içeriğidir. Cevizin zor kırılanı 'çetin ceviz' olarak deyim haline gelmiş.

Ceviz ağacından düşenin iflah olmadığı, ceviz ağacının altında oturanın ise dallarından aşağıya doğru yayılan sülfür gazı nedeniyle dibine çöken gazın insanı rahatsızlaştırması dolayısıyla insanın kendisini iyi hissedemeyeceği bilinen, ceviz ağacından yapılma mobilyalar hala en pahalı ürünler grubu içindedir.

***

Hekimhan cevizi ve  fidan üretimi

Türkiye'de ceviz üretilen önemli yerleşim yerleri arasında yer alan , ince kabuğu, yağ oranı, tadı ve aromasıyla diğer cevizlerden ayrılan Malatya'nın tescilli "Hekimhan cevizi" hasat dönemi başladı.

İlçe Tarım Müdürlüğü yetkilileri yaklaşık 5 bin dönüm alanda 50 bin ceviz ağacının bulunduğu, bu yıl beklenen 200 ton rekolteden 7 milyon lira gelir elde etmeyi hedeflendiğini  söylenmektadir.

Yetkililer dünyada yağ oranı en az olan cevizin Hekimhan cevizi olduğunu ifade etmektedir; “Hekimhan cevizinin en önemli özelliği keten gömlek olması ve yağ oranının yüzde 63 olmasıdır. Dünyada hiçbir cevizin yağ oranı %63 değildir. Sadece Hekimhan cevizinin yağ oranı %63’tür " diye yetkililerden  duyuyoruz...

Cevizlerin toplanma zamanı, yağmurlar yağdıktan sonra cevizler yarılmaya başlar. Cevizler yarıldıktan sonra çiftçilerimizde hasada başlar. Eski usul sırıkla ceviz dökme işlemleri var. Şimdi bir de sallama makineleri/ traktörler ile sallanıyor. Ama traktör her bölgeye, her ağacın altına gitmediği için genelde sırıkla ceviz dökme işlemi yapılıyor.

Ceviz indirme ekimin ilk haftasında başlar 15 Ekim'e kadar devam eder. Rakımı düşük yerlerde erken başlar. Çiftçilerimiz cevizleri dallarından indirdikten sonra kabuğundan ayıracak, güneşe bırakacak, tekrar kurutmaya geçecek. 10 gün gibi bir sürede de kuruyacak. Ondan sonra satışa sunulacak.

Hekimhan'da ürettilen cevizin 1 tenekesi 200 – 250 TL'dir . Kilosu 35 ile 40 TL arasında alıcı buluyor. İnce kabuğu ve lezzetiyle ünlü Hekimhan cevizinin piyasada kısa sürede tükendiğini, bazı ithal ceviz türlerinin Hekimhan  cevizi diye satıldığı görüyoruz

***

Hekimhan Cevizi aşılı Fidanı,Şeyh Hamit Akyüz

Hekimhan Kaymakamlığı, ilçede yetişen ve iç oranı %78’lere varan ‘Hekimhan cevizi’nin dünyanın en iyi cevizi olduğunu kanıtlamak için

bir komisyon oluşturulmuş  bu komisyonda İlçe Tarım Müdürlünden görevli üç Ziraat Mühendisi ve projenin uygulayıcısı olarak İlçemizin çiftçilerinden Şeyh Hamit AKYÜZ yer almıştır.

Özellikle Güçlü köyünden seçilen Cevizin %65 iç oranı, Kabuk kalınlığı, kırılma, renk ve yağ oranı olarak Dünyanın en güzel cevizi olduğu belirtilmekte , 2007 yılında bu cevizden yeterli aşı kalemi sağlandığında 5000 adet aşılı fidan üretilecek bu fidanlar öncelikle İlçemizin ihtiyacında kullanılacaktır.

 Kaymakamlığın yaptığı projeyi Hekimhanlı çiftçi, doğasever, şair, siyasetçi,   6 Şubat 2012 tarihinde geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını 62 yaşında kaybeden rahmetli Şeyhamit Akyüz Kesiköprüdeki arazisinde Hekimhan cevizi aşılı fidan üretimi yapmıştı yürütmüştü.

***

Malatya'nın Hekimhan ilçesinin meşhur cevizine, Türk Patent Enstitüsü tarafından patent verilmiştir.

Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Dr.Talip YİĞİT Hekimhan cevizinin tescili Kozdere (Hekimhan) cevizi ismiyle kurumumuz tarafından yapıldı. Şu anda Tarım Orman Bakanlığının milli çeşit listesinde bu isimle geçiyor. "Bu çeşit özellikle 1200-1700 rakımlı yerlere tavsiye edebiliriz. Özellikle çeşidimizin iç randımanı çok yüksek, ince kabuklu ve iç rengi beyazdır." açıklamasını yaptı.

***

İyi ceviz aşağıdaki özelliklerde olmalıdır;

-İnce kabuklu olmalıdır.

-Kabuktan ziyade iç cevize sahip olandır %48,50 iç ceviz oranını tuturmalıdır.

-Yüksek protein ve yağ oranına sahip olmalıdır.

-Ağızda bıraktığı aroması, tatta acılaşma olmamalı.

-Yüzeyi açık renklidir, oldukça iridir. Üstelik güzel kurutulmuş, küflenmemiş, nemsizdir.

-Kabuğundan kolayca açılan çevizdir.

-Cevizin içinin rengi %90 oranında beyazdır.

-Kalteli olan cevizin kabuğunu kırdığınızda içinden bütün olarak çıkar.

Yalnızca kabuklu değil, iç ceviz alırken de tüketicinin gözü her zaman bütünlüğünü koruyan cevizlere gidiyor. Kabuktan tek parça halinde çıkmayı başaran cevizin üstüne yok. Tek parça halinde iç cevizlerin bir de lakabı var: Horoz. Yarım haldeki ceviz içine ise şeklinden ilham alınarak “kelebek” deniyor.

-En iyi cins cevizin şekli ovaldir.

-Lezzetlidir ve tabi ki "yerlidir." Bu kalitedeki yerli cevizi Türkiye'nin en güzel cevizlerinden birini de Malatya - Hekimhan'da  bulabilirsiniz.

***

Ceviz ağaçlarının satılması

Ceviz ağacı açık kahverengiden koyu kahverengiye kadar değişen rengi, sert yapısı, özellikle  desenli dokusu onu mobilya endüstrisinde çok değerli bir hammadde haline getirdi.Silah endüstrisinde son yıllara kadar dipçik, kabza yapımında, çeşitli endüstri dallarında, makina aksamlarının çeşitli yerlerinde hep ceviz odunu kullanıldı. Mobilya endüstrisindeki yeri ise halen 'doldurulamaz'dır.

Bu nedenle Avrupa, 'simsar'lar aracılığı ile yıllarca Anadolu'dan ceviz kütüğü topladı. Simsarlar Anadolu'nun ücra köşelerine kadar ulaşarak, yoksulluk içinde kıvranan insanlarımıza parayı bastırarak hemen hemen asırlık ceviz ağaçlarını acımadan kesip tomruk haline getirerek yurtdışına ihraç edilmiştir...

90 yaşına merdiven dayayan kayınvalidem İsmihan Soğukpınar''ın  anlattığına göre  Hekimhan'ın köylerinde bizim köyümüz ,Karamahmut, Cizüngüt'te ( Güzelyurt)asırlık  ulu ceviz ağaçları vardı.Cevizlerin boyu 30, 40 metre yükseklikte, bedenine büyük dört-beş adam el ele verse ancak kavuşurdu. Çevizleri sirkelemk toplamak günlerce sürürdü. Ceviz soymakta ellerimiz simsiyah ceviz kınası yakmış gibi olurduk. Bazı yıllar iyi geçen hasat da zamanı yüzelli( 150) teneke ceviz veren ağaçlar olurdu. Bir teneke sekiz on ( 8- 10)kg ceviz alır. Bahsedilen teneke gaz yağı tenekesidir..." diye anlattı.

 Ceviz ağaçlarının satılmasını sorduğumda " Ceviz ağaçlarının satılmasını bu gün gibi hatırlıyorum .1950'li yıllarda Karadereli Karamanoğlu lagablı bir adam ceviz ağaçlarını toplamak için simsarlık yapmış, aracı olmuştu. Tüccarlar kimi köylüyü kandırarak ve cazip paralar teklif ederek o asırlık  cevizlerin çoğunu kestiler talan ettiler.Alıcılar cevizin bedenini burguyla  sağlam olup olmadığını kontrol edip alıyorlardı. 1957 yılında bizde akrabalarımız da  üç dört kişi ağacın bedenine   el ele tutsa ancak kavuşan asırlık ceviz ağaçlarımızı  sattık. Şimdi belki kıyıda köşede kalan asırlık cevizler kalmıştır" diye anlattı.

***

Çocukların Ceviz Oyunu

Her yörenin kendine has  çeşitli ceviz oyunları vardır. Bizim yörede oynanan  bir ceviz oyunundan bahsedeyim;

Ceviz oynayacak çocuklar eşit sayıdaki cevizi yan yana dizerler. Daha sonra 5-6 metre uzaktaki diğer çizgiye cevizlerini atarlar. Çizgiye en yakın cevizi atan ilk vuruş hakkını kazanır. Cevizin çizgiye yakınlığına göre herkesin sıralaması belli olur. Herkes çizgiye dizilir. Sıraya dizilmiş cevizlere doğru oyuncular ellerinde ki bir cevizle  atış yaparlar. Oyuncu attığı cevizi vuramazsa atış sırası diğer oyuncuya geçer. Oyun bu şekilde cevizi vuruncaya kadar devam eder. Cevizi vuran kişi tüm cevizleri alır. Oyun bu şekilde devam eder.

***

Dünya dönmeye devam ettikçe ağaçlar her zaman insanoğlunun dostu olacak; bazen gölgesinde bizi serinletecek;bazen  ilacımız, ekmeğimiz olacak, bazen bir nefes soluklandıracak ...