Reklam tarihinde, tellallığın, reklamcılığın başlangıcı olarak anlatılır. İlkel reklamcılık olarak...
Malatya'nın tarihine bakınca, bu alanda ilk reklamcılar olarak tellalları görüyoruz.
Anımsadığıma göre, tellallar Belediye'nin resmi bir birimi olarak etkinlik gösterirdi. Ama sanırım başlangıçta resmi bir iş değildi bu.
Eski Samapzarı'nda, havuzun kıyısında ahşaptan bir barakaları vardı; gün boyunca orada bulunurlardı.
Mahkeme kararıyla satışa çıkarılan hacizli malları da satarlardı.
"Sağlam, muhayyer..." diye bağıra bağıra çarşı pazarda, kalabalık yerlerde dolaşırlardı. Satılığa çıkarılan mal ağırsa, bunu iki hamal taşır, tellal da bağırarak reklam ederdi. Halı, kilim, radyo, karyola, elbise vb şeylerdi satışa sunulanlar.
Tellal satılık malı över, fiyat everen olursa, artırılsın diye bunu yüksek sesle duyururdu herkese.
Malatya eşrafının genel tavrı şuydu, böyle haraç mezat satılan mallara karşı: "Ağlayanın malı gülene hayretmez!" diyerek başlarının çevirirlerdi.
Ama böyle düşünmeyenler de vardı elbet. Çarşı pazar yerlerinde birkaç tur attıktan sonra genellikle alıcı bulundu mallar.
Bu tellallar yalnızca mahkemeye kararıyla mal satmazlar; üreticiden gelen malları da satarlardı.
Filancanın dükkânına "teze balık" geldi. Falan yerde "eyi pendir" var gibi duyurular da yaparlardı.
Resmi sıfatlı bir tellal olmamakla bu duyuruları antika para toplayıcısı Kulaksız Nâzım da yapardı.
(Kulaksız Nâzım'ın kulakları, yüzünün iki yanında tortop olmuş et parçaları gibi dururdu. Namı ordan geliyordu.)
Sinemalar da reklam yapardı eskiden. Film afişlerinin asılı olduğu tabelayı faytonla mahalle aralarında gezdirir; ya da sinemanın bir çalışanı tabelayı omuzlayıp gezdirirdi.
Rahmetli Sami Kasap da ilk gençlik çağında böyle omzunda afiş gezdirip reklam yaparak üç beş kuruş kazanırmış... Derken durumu öğrenen babası Mahmut Kasap olaya el koymuş ve oğluna sine reklamı yapmayı yasaklamış. Çocukluğumda bu olay bizim evde konuşulduğu için biliyorum.
Sinema çığırtkanlarının da kendilerine özgü reklam sözleri vardı:
"Senenin en muazzam filmi... Dev oyuncu kadrosunun rol aldığı... Binlerce figüranın eşlik ettiği..." falan filan...
Afiş tabelasını faytonla gezdirmek sanırım sonradan âdet oldu. Daha hızlı ve etkili oluyordu belki de...
Yıllar ilerledikçe, reklam kanalları da değişecekti kuşkusuz.
Belediyenin hoparlörü de belli bir ücret karşılında reklam amacıyla kullanılıyordu zaman zaman. Kulaksız Nâzım'dan daha mı etkiliydi acaba Belediye hoparlörü? Aynı anda bütün Malatya çarşılarından işilmiş oluyordu reklam.
Malatya'da reklamcılık denince merhum Dilaver Uyanık da mutlaka anılmalı burada. Sinemalarda slayt gösterisi yoluyla reklamı ilk kez Dilaver Uyanık Malatya'da hayata geçirmişti yanılmıyorsam. Görüntü üzerine de ses düşürerek, bugünkü modern reklam tekniğinin ilk uygulayıcı olmuştu. Yeri de Parlak Pasajı'nda mıydı?
Dilaver Uyanık, ışıklı reklamlar konusunda da sanırım öncülük ve hizmet etti.
Malatya Radyosu'nda da reklam işleri yaptı mı, bilemiyorum. (Bu konuda da Kamuran Uyanık bilgi verebilir bize.)
Reklam konusunda iki kişiden daha daha söz edilmeliyiz burada. Bilinçli, girişimci iki sigortacı: Mehmet Sami Tunca ve Kadir Eriş. Malatya'nın bu girişimci insanları, reklama gereksinimleri olmasa bile, prestij olarak yararlanmasını biliyor; reklam vermesi için kapılarını çalan kimseleri geri çevirmiyorlardı.
Malatya'nın bir dönemini temsil eden kimi tüccar ve esnafı da tabela reklamından yararlanmasını iyi biliyordu. Özellikle gelişen kentin anacaddelerinde dükkânı bulunanlar rekabet şansı elde etmek için gösterişli tabelalar yaptırmaktan geri kalmıyorlardı.
Bu tabela reklamlarının en büyük üreticisi de malum, Kedi tabela idi. Sırtını kabarmış bir kedi motifiyle kendini ifade eden Kedi Tabela daha sonra İstanbul'a taşınıp Laleli'de mesleğini icra etmeye çalışacaktı.
Malatyalı girişimci her türlü reklamın yararına inanıyor olmalı ki, merhum Şeker Hoca cami vaazlarında bile söz arasında reklam yapıyordu.
