Battalgazi ilçesi : Esas Malatya burasıdır yerel halk tarafından Eskimalatya olarak bilinmekte .Malatya merkeze 10 km uzaklıktadır.Türbeler kişiler için yaptırılmış anıtsal mezarlardır. Anadolu’da Selçuklu’dan itibaren 20.yy başlarına kadar yapıla gelmiş ve kümbet, türbe gibi isimlerle adlandırılmıştır. Anadolu türbeleri dönemlerine göre plan ve cephe özelliklerine göre farklılık gösteren yapılardır.
2015 tarihinde Battalgazi Belediye başkanı Selahattin Gürkan tarafından yeni yaptırılan 550 metrelik surlar. Malatya'nın Battalgazi ilçesinde, halk arasında "Koca Vaiz Baba" diye anılan, yaklaşık 800 yıllık ecdat yadigarı Melik Sunullah Mescidi ve Türbesi'nde restorasyon çalışması devam ediyor. Türbe ,Battalgazi ilçesinin Eskimalatya mahallesinde sur içinde, Ulu Cami ile Sıptırız sur kapı arasında yol üzerinde üç yanı sarılmış evlerin arasındadır.
Minare ayrı, mescid ayrı tarzda inşa edilmiştir. Bu bize binanın sonradan minareye, tamir edilerek ilave edildiğini anlatmaktadır.
***
Halk arasında Vaiz Ocağı, Vaiz Baba ve Koca Vaiz ve Türbesi gibi isimleriyle anılan Cami surların içerisinde Ulu Camiinin batı tarafına düşmektedir. Halen mescit ve türbesi mevcuttur. Ancak mescit orijinalliğini yitirmiştir. A. Gabriel, Malatya şehir planında bu yapıyı Adile Camisi olarak isimlendirmiştir.
Minaresi orijinal haliyle günümüze kadar ulaşmış; kaidesi kesme taştan, gövde tuğladan inşa edilmiştir. Minaresi form ve malzeme bakımından Ulu Camii minaresi ve Halfetih Minaresiyle benzerlik arz eder. Bundan dolayı her üç minarenin aynı döneme ait olduğu söylenebilir. 13.yy ‘ın ilk çeyreğinde yani 1247’den sonra yapıldığı kuvvetle muhtemeldir. Yapıda üç ayrı kitabe bulunmaktadır.
Minare kaidesinde bulunan Kitabe ise H:796 /M:1393 tarihini olup Memluklu Sultanı El-Melik Ez-Zahir Berkuk ismini taşımaktadır. Kitabenin alt satırında minarenin Cerkez b. Abdullah El-Hüseyin tarafından yaptırıldığı yazılıdır. Fakat minare, taşıdığı özellikler dolayısıyla bu tarihte yapılmış olamaz. Bu kitabe başka bir minareye ait olup sonradan buraya konmuştur veya bu minarenin tamir kitabesi maksadıyla yerleştirilmiştir. Diğer kitabeler başka eserlere aittir.
Türbe içerisinde üç tane mezar bulunmaktadır. Bunların Tevabil Gazi, Koca Vaiz Baba ve Battalgazi’nin yakınlarından birinin ( kızı veya hanımı) mezarı olduğu rivayet edilmektedir. Günümüzde bu türbe İlçemizin önemli ziyaretgâhlardan birisidir. Uykuda korkan, korkulu rüyalar gören, albastı denilen kişilerin korkularını gidermek için götürüldükleri türbedir. Ayrıca uyku uyumakta zorluk çekenlerin, türbede bulunan suyu oradaki özel tas ile içerlerse uyuma zorluğunun yok olacağına inanılmaktadır."
KAYNAK: Malatya Kültür ve Turizim Müdürlüğü
Türbe girişinde bulunan kitabede; m.1373 tarihinde Hüseyin B.Abdullah adına konmuş bir vakıfeyi anlatmaktadır. 1986’da, Malatya’da bulunan bir dernek tarafından mescit kısmı yeni baştan tamir edilmiştir.
Söylenceye göre Koca Vaiz, Anadolu Selçukluları döneminde Eskimalatya ve çevresinde uç beyidir. Yörede büyük bir din bilgini ve savaşçı olarak tanınır. Bizans üzerine sayısız akınlar yapıp savaşlara katıldığına, bu savaşların birinde bir kılıç vuruşuyla başı gövdesinden ayrıldığı ve başını koltuğuna alarak Eskimalatya’ya döndüğüne, Eskimalatya yakınlarında bir kadının Koca Vaizi bu halde görünce korkuyla bağırdığına ve bu anda Koca Vaiz’in düşüp öldüğüne inanılmaktadır. Öldüğü yere türbesi yapılır.
Restorasyon yapılırken mescidin altında çıkan odalar
‘Koca Vaiz Baba Türbesi’nde ki restorasyon çalışmaları kaldığı yerden devam ediyor. Yapının sadece minaresinin günümüze kadar orijinal olarak gelmiştir. Mescit ile türbenin 2006'da hazırlanan onarım ve restorasyon projelerinin Sivas Tabiat ve Kültür Varlıklarını Koruma Kurulunda onaylanmış .
Çalışmalar kapsamında ilk etapta yapının etrafındaki barakaların kaldırılmış, daha sonra türbe ve mescit kısmında onarıma başlanmış.
Çalışmalar sırasında türbe ve mescidin orijinal olmadığı tespit edilmiş. Minaredeki çatlakların artması ve derzlerin açılması nedeniyle 2006'da çizilen projelerin uygulanamayacağı anlaşılması üzerine çalışmalar durdurulmuş.
Malatya Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu ve çevre düzenlemesi için 2016 yılında ihaleye sunulan ve yaşanan aksaklıklar nedeniyle restorasyonu yarım kalan Koca Vaiz Baba Türbesi’deki restorasyon çalışmalarına yeniden başlanmış. Bu türbenin yanında mescit vardı. Mescidi aslına uygun yapmak için mescidi kaldırılınca altında büyük odalar çıkar. Odalarda 4 metre derinliğe indiklerinde odalarda tandırlar çıkmıştır. Çalışmalar devam ederken Vakıflar Bölge Müdürlüğü yapılan bu çalışmaları durdurur.
Restorasyon yapılırken mescidin altında çıkan odalar
Medyada Vaiz Baba türbesi ile ilgili yer alan haberlerde: " Türbe için yeni proje hazırlanarak 2017'de Sivas Tabiat ve Kültür Varlıklarını Koruma Kuruluna gönderildi. Kurul ise türbe ve mescit kısmının yıkılması, özgün yapıya yönelik kazı çalışmasıyla arşiv taramasının yapılmasını istedi. 2 Ekim 2017'de Malatya Arkeoloji Müzesi denetiminde başlatılan kazı aynı ay içinde tamamlandı. Aralık ayındaki kazı raporunda farklı dönemlere ait, üst üste binmiş birbirini kesen ancak yapıyla bağlantısı olmayan duvarlara rastlandı. Yeni bulgular doğrultusunda hazırlanan rapor kurula gönderildi. "
2020 Ocak’taki Malatya'da ki depremin ardından tarihi mekanları incelemek üzere Vakıflar Genel Müdürlüğünün vermiş olduğu talimatla Vaiz Baba türbesindeki çalışmalar yeni başlar.
Yapıyı özgün haliyle gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla başlatılan çalışmayla, mescid ve türbenin orijinal haline kavuşturulması hedefleniyor...
Silahtar Mzustafa Paşşa Kervansarayı
M. 1637 Osmanlı Devleti dönemi
Battalgazi / Malatya.
Fotoğraflar: Fikri Demirtaş
İnönü Mahallesi, Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yanı, Gazeteciler Basın Konteynır Merkezi YEŞİLYURT/MALATYA