Tarih 07 Eylül 2011.
Yani tam 10 yıl önce…
Merhum Başkanımız Haydar Karaduman ile birlikte Arapgir’in Onar Köyündeyiz. Köy cıvıl cıvıl, Milletvekilleri, Belediye Başkanları, dernek başkanları konuşuyor.
Londra’da ikamet eden Araştırmacı-Yazar Dr. İsmail Kaygusuz 787 Yıllık Cem evi burada diye açıklayınca, Haydar Başkanla birbirimize baktık, doğru mu dercesine.
10 Yıl önce Araştırmacı-Yazar Dr. İsmail Kaygusuz bakın neler söylemiş:
“Şeyh Hasan Onar Türkmen toplulukların çok çeşitli kolları olan Bayat oymağının ana tarafından Ali soylu inançsal başkanı (Şeyhi), ve yönetici önderi (Begi) konumundadır. Onar köyündeki Mezar taşı üzerindeki damga Bayat boyu damgalarının bir çeşitlemesidir. 22 Nisan 1224 tarihinde (Hicri 621) Sultan Alaaddin Keykubat (1220-1237) adına, “Mir-i Azam beledisi”, yani bölgenin yüce Emiri tarafından Şeyh Hasan Onar’a, sınırları belirtilen ve içinde bugün Onar köyü bulunan arazi Zaviye vakfı olarak verildiğine dair Vakıfname bulunmaktadır. Onar köyü, böylece sınır boyu yerleşim yeri olarak burası, kendisine bağlı Türkmen aşiretlerinin inançsal ve yönetim merkezi durumuna girmiştir.
“BİLİNEN EN ESKİ CEMEVİ ONAR KÖYÜ’NDEDİR”
Tarihte bilinen eski cem evi Onar köyündedir. 1224 yılında Selçuklu Sultanı Alaaddin’in Malatya Emiri’nden aldığı “Zaviye Vakıf Belgesi” ile Şeyh Hasan Onar tarafından kurulmuş ve “Şeyh Hasan Oner Zaviyesi”ne ait Büyük Ocak ve daha sonra oğlunun kurduğu Şeyh Bahşiş adlarıyla hala yaşayan iki Meydanevi/Cemevi vardır. 300-400 kişiyi içine alan ve kare planlı bu iki yapının da duvarları penceresizdir. Çok sayıda direklerle –ki bunlardan ortada bulunan kutsal Karadirek adı verilmiş olanın dibindeki postta Cemi yöneten Dede oturur- desteklenmiş kirişlerin üzerine küçülen kareler biçiminde oturtulmuş bu ilkel Selçuklu mimari ev tipinin, kırlangıç ya da bingi çatısı/damı ve ortasında pencere ve baca görevi yapan bir açıklık bulunmaktadır. Küçük çaplı bir yarım kubbenin altında yandan dışarı dönük 50-60 cm. çapında oyulmuş birer delik taş koyulmuştur bu açıklığa. İkisi de kutsal mekânlar olarak, biçimlerini bozmadan onarıla onarıla 787 yıl boyunca “Cemevi” olarak, bugüne kadar yaşatılmıştır. Pir Sultan Abdal’da Çaldıran Sonrası Gizlenme Yıllarında Onar köyüne uğradığı söylenmektedir. ” diye konuştu.
BÜYÜK OCAK CEMEVİNİN MİMARİ ÖZELLİKLERİ
Araştırmacı Yazar İsmail Onarlı, Şeyh Hasan’ın Onar Köyü’nde inşa ettirdiği Cemevi ve Zaviye’nin binası ve müştemilatının adına; Sultan Onar Cemevi ya da Büyük Ocak da denmekte olduğunu belirterek, tarihi Cemevinin mimari özelliklerini şöyle anlatıyor:
“Onar köyündeki Büyük Ocak meydan evinin yapısal mimari özellikleri üzerinde duracağız. Şeyh Hasan’ın 1224 yılında 12 direkli bir çadır görünümde inşa ettirdiği Sultan Onar Cemevi, Orta-Asya Gök-Tapınakları’na benzemektedir.
Büyük Ocak Tekkesi; 15x17 m2’lik boyutta, kareye yakın dikdörtgen planlı; 1,5 metrelik kalınlıkta 2,5 m. yüksekliğinde taş duvarlara bindirilmiş, yedi kat gökyüzünü ifade eden kırlangıç çatı, 12 direk üzerine kubbemsi oturtulmuş, içten çadır görünümlü. Koçbaşlı direklerin üstüne kalın Hatıl Ağaçlar atılarak birbirine tutturulmuş; Hatılların üstüne 10-20 cm. aralıklarla Kisek Ağaçlar dizilmiş; Kiseklerin üstüne aralıksız ters yönde Mertek Ağaçlar dizilmiş; Merteklerin üstüne Aruda denen kısa ağaçlar aksi istikâmette sıralanmış; bunların üstüne de Hortut dalları ile ince çubuklar düzgün sıkça serilmiş; tüm bunların üstüne de Püşürük denen özel kırmızı toprak ile kıyılmış samanın karışımından olan çamur 15-20 cm. kaplanmış; En üstte yanı Dam’da; 20 cm. kalınlığında caşgan denilen özel killi yağlımsı kaygan toprak dama serilmiş. Damın üstündeki toprağı yağmura yaşa karşı sıkıştırmak için zil taş da denen granitten yapılmış 50-60 cm çapında 100-120 cm. boyunda silindir şeklinde, loğ denilen kaya kütlesinin iki yanının orta noktaları oyulmuş ve ağaç dil geçen özel bir ağaçtan yapılmış aparatla iki kişinin çektiği bodur sütun durmaktadır, damda...
Yarı kubbeleştirilmiş damın tam orta yerinde taştan oyulmuş bir pencere ve duman deliği vardır. Bu delik Gök-Tapınak'larındaki tüğünük denen ve evin tabanında yakılan ateşin dumanlarının çıktığı deliğin aynısı olup, güneşin ışınlarını da meydana yansıtan pencere işlevini görmektedir.
Yine kubbemsi damın ortaya yakın bölümünde bütün direklerden daha kalın ve siyah; üzerinde kahve ve kızıl beneklerin olduğu karadirek denen ve kutsal sayılan bir ağaç direk vardır.
Karadirek Göktapınak'larda simgeleşen kutup yıldızını ve varlık birliğini sembolize eden düşünceyi anlatmaktadır. On iki direkler, On iki İmamları ifade etmektedir. Aynı zamanda On iki Kabilenin oturduğu gedikleri belirlemekte, on iki hizmet sahiplerini ve on iki post makamını sembolize etmekte ve daire de oturma konumlarını belirtmektedir.
Cemevi’nin önünde; yemek pişirme yeri, aşevi, ekmek pişirme ocaği, kiler, hamam, hela, çamaşırhane gibi odacıklar vardır. Sağ yanda iki katlı tekkeşinevi, ahir, samanlık, odunluk, misafirhane vardir. Sol yanda ise bahçe vardır...
Mimari özelliklerini betimlediğimiz Şeyh Hasan’ın Onar Köyündeki ilk evi dediğimiz ya da tarihi kayıtlarda Onar Zaviyesi olarak geçen, halk arasında ise Büyük Ocak denilen yapı Selçuklu’ların ilk köyde inşa edilen Aristokrat bir Türkmen Beyi’nin malikhânesi (konutu) ve dini ibadet mekânı yani (Türkmen Kocalarının toplantı yaptıkları meclis salonu) divanıdır.”
Tam 10 Yıl önce yazdığımız Büyük Ocak Cem Evi bu günlerde en çok uğranılan yerler arasında yeralıyor. Hergün Malatya ve dışında çok sayıda Cemevini ziyaret ediyor.
Arapgir Belediye Başkanı Halük Cömertoğlu’da mesajında “Birçok kültürel zenginliğe ev sahipliği yapan Onar Mahallesi'nde bulunan ve 8 asırdır dimdik ayakta duran 'Büyük Ocak Cemevi' ziyaretçilerini adeta büyülüyor” diye paylaşımda bulunmuş.
Cem evi tam 797 yıldır ayakta.
10 Yıl önce pek duyulmayan Cem evi bu gün 797 yılı geride bırakırken ziyaretçilerin akınına uğruyor.
Arapgir’de görülecek daha çok yerler var.
