Malatya Şeker Fabrikasının Endüstri mirası tescili Tuğla Bacası restorasyonu bekliyor.
Türkşeker Malatya Şeker Fabrikası
"Cumhuriyet’in ilk sanayi tesislerinden Şeker sanayimizin 15. şeker fabrikası olan Malatya Şeker Fabrikası’nın temeli
Aralık 1954 yılında atılmıştır. Fabrika, Fransız Fıves-Lille firması ile Eskişehir Şeker Fabrikası atölyelerince tamamlanarak Malatya Şeker Fabrikasının açılışı, 01 Ekim 1956 tarihinde Başbakan Adnan Menderes tarafından yapılmıştır.
Malatya Şeker Fabrikası, mikrobiyolojik arıtım tesisi ve doğalgaz enerjisi ile çevre dostu olarak üretim yapmaktadır.
Malatya Şeker Fabrikası, yılda ortalama Malatya ekonomisine 400 milyon lira, ülke ekonomisine 500 milyon lira katma değer oluşturmaktadır. Fabrika, günümüzde günlük 3 bin 800 ton pancar işleme kapasitesine sahiptir. Yılda ortalama 120 gün şeker üretim faaliyetlerine devam eden fabrika, günde ortalama 500 ton, yılda ise ortalama 60 bin ton şeker üretmektedir.
Fabrika, “Helal Gıda” ve “Gıda Güvenlik Sistemi Sertifikasyonu FSSC 22000” belgelerine sahiptir." turkseker.gov.tr
Malatya Mimarlar Odası Şubesi yönetim kurulu Başkanı Fatma Altaş başvurusu ile 2018 yılında Malatya Şeker Fabrikası 3.183 m2 arazisi üzerindeki fabrikanın tarihi binaları, bacası dahil İnönü mahallesi 1072 ada, 26 parsel 2.grub yapı Sivas Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürlüğünün 20.9.2019 tarihli 5612 sayılı kararı ile tescillenmiştir.
T.C.Gençlik Ve Spor Bakanlığı, Malatya Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü yerleşim alanı içinde kalan fabrikanın bacası kaba yontu ve kesme taş malzemeden daire planlı bir kaide üzerine tuğla ve kireç harcından yığma sistemle inşa edilmiş olup bacanın çevresi 8 m. yüksekliği yaklaşık 70 metre civarındadır. Bacanın dışına monte edilmiş demir merdivenleri vardır.
Baca içeriden iskele kurularak örülmüş. Yerden 1 m. Yükseklite pencere bırakılmış. Orada tuğla ile kapatılmış. 1980 li yıllardan önce fabrikanın kalorifer sistemi yenilendiğinden baca o günden bugüne kadar atıl durumda kalmıştır. Cumhuriyet döneminin endüstri mirası bu baca süreç içerisinde doğal sebeplerle yıpranmış ve korumaya restorasyona ihtiyaç duyulmuştur.
6 Şubat 2023 tarihinde yaşanan deprem felaketinde Malatya büyük yara aldı. 1.400 kişi hayatını kaybederken binlerce kişi yaralandı; binlerce bina yıkıldı; on binlerce bina ağır, orta ve hafif derecede hasar gördü Bu depremde nice tarihi eserler yıkıldı , hasarlandı. Bu eserlerden biride şeker fabrikasının tescilli kulesidir.
Kulede resimde görüldüğü gibi çatlaklar oluşmuş, şerefe kısımından tuğlalar yerlere düşmüş.
Deprem sonrası bacanın kenarına gelişigüzel bir koruma bantı çekilmiş A dört kağıdına şeffaf dosya içinde" DİKKAT TESCİLLİ YAPIDIR. YIKILMA RİSKİ VARDIR. YAKLAŞMAK TEHLİKELİ VE YASAKTIR ! "bilgisayar çıktı yazısı sözde koruma şeridinin üstüne asılmış. O da yıpranmış. Kimsenin dikkatini bile çekmiyor.
Bacanın Müdürlüğün giriş kapısına yakın olması her gün personelin yüzlerce öğrencilerin bacanın yanından geçmesi tehlike arz etmektedir. Kırmızımtırak sarı renkli ateş tuğlasından yapılan fabrikanın bacası . Çıkan dumanı ve partikülleri uzağa taşımak için oldukça uzun yapılmış.İnce ve zarif görünümüyle adeta kara bulutlara tırmanıyor.
Malatya şeker fabrikasının bacası bir direk gibi, boru gibi görülmemiş. Ülkemizde yapılan fabrikaların bu bacaları dış düşmanlara karşı da bir top namlusu gibi görülmüş. Ancak, bu sanayi bacaları tüttükçe maddi ve manevi her türlü faydalanmışız ülke olarak... Yurt ekonomisine büyük katkılar sunmuş. Aynı zamanda bu fabrika binlerce kişiye de istihdam alanı yaratmış.
Şimdi de Şeker fabrikasnın yüzlerce dönüm arazisinin üzerine resmi binalar yapılarak kullanılmaktadır.
Şeker fabrikası ilimiz için dönemin ekonomik yapısını belirleyen önemli faktörlerden olup, günümüzde ayakta kalan bacanın korunması kent belleğinin korunması açısından önem taşımaktadır. Söz konusu çalışmada, bu yapıların tarihsel sürecin sürekliliğini sağlayabilmeleri için gereken ilk adım olan, fiziksel korumanın ve restorasyonun biran önce yapılması gerekmektedir.
Şehrin en önemli simgelerinden biri olacak Şeker fabrikasına ait tarihi baca restore edilip, aydınlatma yapılması ve etrafındaki yeşil alanın düzenlenmesiyle sporcuların, ziyaretcilerin burada dinlenebilecekleri bir alan elde edilebilir.
Not: Gençlik ve Spor İl Müdürlüğüne mesai saatlerinde iki kez gidip İl Müdürü Ebubekir Kayhan beyle depremde hasar gören baca hakkında görüşmek istedim yerinde olmadığından görüşemedim. Özel kalemine tlf 'numu ve emekli eğitimci yazar olarak adımı not aldırmama rağmen müdürlükten geri dönüşüm yapılmamıştır.
Yazı- Fotoğraf: Fikri Demirtaş
Fotoğraf Galerisi:
